Tác gi: Timothy Radcliffe

WGPQN (13.11.2020) - Con người đã là anh chị em với nhau hay đó là điều mà chúng ta phải trở nên? Trọng tâm của thông điệp thách đố này (Fratelli Tutti) là sự quả quyết rằng tính huynh đệ vừa là căn tính hiện tại sâu thẳm nhất vừa là ơn gọi tương lai của chúng ta. Chúng ta được mời gọi để trở nên anh chị em với nhau trong Đức Kitô theo cách mà hiện giờ ta chưa thể tưởng tượng ra được. “Anh em thân mến, hin gi chúng ta là con Thiên Chúa; nhưng chúng ta s như thế nào, điu y chưa được bày t. Chúng ta biết rng khi Đức Kitô xut hin, chúng ta s nên ging như Người, vì Người thế nào, chúng ta s thy Người như vy” (1 Ga 3,2).

Phần nào đó đây là cuộc phiêu lưu của trí tưởng tượng. Khi nói về sự tưởng tượng, tôi không muốn nói về “điều huyền hoặc”, nhưng là sự biến đổi cách chúng ta hiện hữu trong thế giới. Sự tưởng tượng Kitô giáo là quyền năng Chúa Thánh Thần dẫn đưa tất cả chúng ta đến với chân lý. Đó là “tư tưởng ca Đức Kitô” (1 Cr 2,16).

Sự tưởng tượng huynh đệ đã hoạt động nơi sách Sáng Thế Ký, đưa chúng ta đi từ cuộc đối đầu anh em tương tàn giữa Cain và Aben, qua những cuộc xung đột giữa Isaac và Ismaen, Êsau và Giacóp, Lêa và Rakhen, đến cuộc hòa giải của ông Giuse với các anh em mình. Là anh chị em với nhau không chỉ là vấn đề huyết thống sinh học mà còn là sự lớn mạnh trong trách nhiệm hỗ tương, xây dựng ngôi nhà chung. Chúng ta được đưa đi từ câu hỏi của Thiên Chúa với Cain, ‘Thng em Aben ca ngươi đâu? (Stk 4,9) đến cái ôm của ông Giuse với các anh em mình: “Tôi là Giuse, đứa em mà các anh đã bán sang Ai Cp. Nhưng bây gi, các anh đừng bun phin, đừng hi hn vì đã bán tôi sang đây: chính là để duy trì s sng mà Thiên Chúa đã gi tôi đi trước anh em” (Stk 45,4-6). Sáng Thế Ký đã đặt nền tảng cho dân Israel bằng cách đưa chúng ta vào sự chiến thắng của tình huynh đệ lên trên sự đối đầu.

Trong Đức Kitô, câu chuyện của dân Israel là kịch bản thường xuyên của nhân loại. Chúng ta đã thuộc về nhau nhưng chúng ta chỉ mới khởi đầu của sự tưởng tượng về ý nghĩa của điều này. “Khi ngày cui cùng đến, và có đủ ánh sáng để nhìn thy tht s mi điu, chúng ta s thy mình hoàn toàn ngc nhiên” (FT số 281).

Đức thánh cha bắt đầu với lời tuyên bố của Thánh Phanxicô Assisi về một tình yêu “vượt qua các biên giới địa lý và khoảng cách” (FT số 1). Thật vậy, như Thông điệp Laudato Si’ đã trình bày, nó vươn ra đến Anh Mặt Trời và Chị Mặt Trăng cũng như toàn thể thụ tạo. Thế kỷ XIII đã chín muồi trí tưởng tượng về tình huynh đệ phổ quát này. Hệ thống cấp bậc phong kiến đang suy tàn, các thương nhân như cha của Thánh Phanxicô đang du hành khắp thế giới đã được khám phá; có những hình thức tương giao mới và một ý nghĩa mới về giá trị của cá nhân. Việc sử dụng những tước hiệu Kitô giáo sớm nhất của Thánh Phanxicô và Thánh Đôminicô, gọi là “anh” và “chị”, đã có một nhiệm vụ gần như là không tưởng (utopian), lời hứa hẹn về một thế giới mà trong đó những người khách lạ chen chúc trong các thành phố sẽ được đón chào.

Thông điệp Fratelli Tutti nói về một xã hội đang đối mặt với một thách thức tận căn đầy tưởng tượng. Trong hành tinh kỹ thuật số của chúng ta, những thể chế và phẩm trật xưa cũ mất đi quyền bính; tương lai không chắc chắn. Như trong thời của Thánh Phanxicô, sự gặp gỡ giữa Kitô giáo và Hồi giáo tiềm tàng hiểm nguy. Thánh Phanxicô đã lên đường gặp gỡ vua Malik-el-Kamil (FT số 3). Đức Phanxicô hiện nay cũng vươn tay ra với vị Đại Imam là Ahmad Al-Tayyeb.

Giấc mơ về tình huynh đệ phổ quát ít dựa vào sự tưởng tượng tập thể hơn trước. “Nhng xung đột cũ tưởng là đã chôn vùi t lâu thì nay đang bùng phát li, trong khi nhng biu hin ca mt ch nghĩa dân tc thù hn và hung hăng, cc đoan và thin cn đang leo thang. Ti mt s quc gia, mt quan đim nào đó v s thng nht đất nước và dân tc b nh hưởng bi nhiu ý thc h khác nhau đang to ra nhng hình thc ích k mi và s đánh mt cm thc xã hi được ngy trang bi vic bo v các quyn li quc gia”. (FT số 11).

Đức thánh cha mạnh dạn thách thức chúng ta tưởng tượng một cách khác để thuộc về tha nhân. Ngài phản đối quyền tư hữu tuyệt đối hiện nay: “Truyn thng Kitô giáo chưa bao gi nhìn nhn quyn tư hu như cái gì tuyt đối hay không th b phá v, đồng thi nhn mnh mc đích xã hi ca mi hình thc tư hu” (FT số 120). Thế giới chúng ta đã trở thành một trung tâm mua sắm đồ sộ. Bắt đầu vào thế kỷ XVII, có sự hư cấu cho rằng mọi sự đều có thể buôn bán được đã tóm lấy trí tưởng tượng chung của chúng ta: trái đất, nước, và ngay cả con người với sự bùng nổ của việc buôn bán nô lệ. Thân thể tôi là sở hữu của tôi, tôi quyết định thế nào tùy tôi, từ việc thụ thai cho đến cái chết. Các cơ quan của con người được thu gom cho thị trường.

Đáng chú ý nhất là Đức Phanxicô đã thách thức ý tưởng nền tảng cho một quốc gia hiện đại rằng một quốc gia có quyền tuyệt đối trên những nguồn tài nguyên và lãnh thổ của mình: “Nếu mi con người đều có mt phm giá bt kh nhượng, nếu tt c mi người là anh ch em ca tôi, và nếu thế gii này thc s thuc v mi người, thì không quan trng lm chuyn người láng ging ca tôi đã sinh ra đất nước tôi hay nơi khác. Đất nước tôi cũng có trách nhim đối vi s phát trin ca người y, dù trách nhim này có th được thc thi bng rt nhiu cách khác nhau” (FT số 125).

Lời tuyên bố này phản văn hóa đến gây sốc. Nó lật đổ mọi giả định nền tảng của các quan điểm chính trị hiện đại. Đối với nhiều người, nó dường như rất ngây ngô và tai hại đến tệ. Nó có nghĩa gì đâu khi trên thế giới tất cả các bức tường đều được dựng lên và biên giới được tuần tra? Nhưng sự tưởng tượng Kitô giáo được sinh ra từ quyền năng biến đổi của thập giá và sự phục sinh của Đức Kitô. Trên thập giá, Đức Kitô đã “phá đổ bức tường thù nghịch” (Ep 2,14). Trí tưởng tượng phục sinh dường như là “điên dại đối với dân ngoại” (I Cr 1,23) và bị nhiều người chối bỏ.

Điều này không có nghĩa là nó sẽ trôi nổi vào khoảng không kỳ quặc. Nó đòi hỏi sự nhập thể vào các cơ cấu chính trị. Một trật tự thế giới huynh đệ sẽ cần đến “vic phác ha các cơ chế quc tế được t chc vng mnh hơn và hiu năng hơn, vi nhng nhân s được b nhim hoàn toàn bi s đồng thun ca chính quyn các quc gia, và được trao quyn lc để đưa ra các phán quyết. Khi chúng ta nói v kh năng ca mt s dng quyn bính thế gii được điu chnh bi lut, chúng ta không nht thiết nghĩ v mt thm quyn cá nhân” (FT số 172). Cần phải canh tân tổ chức Liên Hiệp Quốc.

Tương tự như thế, khi tạo nên đường lối hiệp hành nền tảng cho việc cai quản của Giáo Hội, Đức thánh cha mời gọi các Kitô hữu tự tưởng tượng mình như một cộng đoàn gồm anh chị em với nhau. Chỉ trên căn bản một sự biến đổi văn hóa như thế - ôm lấy người ngoại quốc như anh chị em mình, như một thành viên trong gia đình chúng ta -  mà lời mời gọi của Thông điệp Fratelli Tutti sẽ không là sự lật đổ kinh khủng của tất cả những điều chúng ta rất thân quen nhưng là đường lối dành cho ngôi nhà chung mà chúng ta thuộc về.

Không bao giờ trong lịch sử nhân loại có quá nhiều người dịch chuyển, chạy trốn khỏi bạo lực và chiến tranh. Đặc biệt là ở phương Tây, các bức tường đã được bố trí để chống lại những di dân và khách lạ mà người ta e sợ rằng họ sẽ phá hoại các cộng đồng địa phương, căn tính và thậm chí cả sự an toàn của chúng ta.

Làm thế nào để chúng ta bắt đầu thấy họ không phải là những khách lạ đang đe dọa mà là những anh chị em? Trước hết, trí tưởng tượng của chúng ta phải được giải phóng khỏi nỗi sợ sự khác biệt. Mọi nền văn hóa của con người chỉ sống động nếu nó có thể tương tác với những gì khác biệt. Mỗi người chúng ta đều hàm ơn sự hiện hữu của chính mình với sự khác biệt sinh sôi nảy nở giữa nam và nữ. Nếu chúng ta bịt kín mình lại trước người lạ, các nền văn hóa địa phương mà ta yêu quý sẽ chết khô. Cái cây bên ngoài cửa sổ nhà ta chóng lớn mạnh lên vì từ gốc rễ sâu đến tận mút đầu các nhánh cây đều có sự trao đổi thường xuyên mang lại sự sống với không khí, đất, nước, vô số các côn trùng và vi khuẩn. Sự cô lập sẽ làm chết đi.

Nó đòi hỏi một bước nhảy của trí tưởng tượng để nhìn thấy tình huynh đệ phổ quát và tính liên đới địa phương như là sự nâng cao lẫn nhau. “Không th có s m ra gia các dân tc tr khi đặt nn tng trên tình yêu đối vi x s mình, dân tc mình, gc r văn hóa ca mình. Tôi không th thc s gp g mt người khác nếu tôi không đứng trên nhng nn móng vng vàng, vì chính trên cơ s ca nhng nn móng này mà tôi có th đón nhn quà tng mà người khác mang li, và v phn mình tôi trao mt quà tng đích thc ca tôi” (FT số 143).

Sự tương tác đem lại hiệu quả với anh chị em không quen biết chỉ có thể được nếu tôi học biết nhìn vào họ với ánh nhìn được biến đổi, thấy được nhân tính, sự dễ tổn thương và vẻ đẹp của họ. Truyền thông kỹ thuật số trừu xuất khỏi đặc tính thân xác của chúng ta. Phương tiện truyền thông đại chúng kỹ thuật số làm cho con người “dn dn đánh mt s tiếp xúc vi thc tế c th, chn đứng s phát trin các mi tương quan liên v đích thc. Chúng không có nhng c ch thân th, nhng din t trên nét mt, nhng khonh khc thinh lng, ngôn ng thân xác và thm chí không có mùi hương, không có cái run ry ca đôi bàn tay, s đỏ mt hay toát m hôi, là nhng điu có th nói vi chúng ta và là mt phn ca truyn thông con người” (FT số 43). Đức Giêsu đọc thấy khuôn mặt của mỗi người. “Ngài biết có gì trong lòng con người” (Ga 2,25). Nếu chúng ta học biết nhìn nhau với sự vui thích thì thách đố tận căn của Đức thánh cha dường như không phải là một lý tưởng bất khả thể mà là cách duy nhất đưa đến hạnh phúc.

Cuối cùng, “sự tưởng tượng huynh đệ” hàm ý rằng chúng ta nói chuyện với người khác như là anh chị em. Đức thánh cha hiểu rằng đối thoại là đi xa hơn việc trao đổi những  ý tưởng. Đó là một tiến trình khổ hạnh mà một người cố gắng tưởng tượng ra con người khác ấy như thế nào, được đào tạo ra sao bởi nền văn hóa của họ, để kinh nghiệm được niềm vui và sự đau khổ của họ. Trong cuộc đối thoại thân tình như anh chị em, tìm những từ ngữ tươi mới cùng nhau, mở ra một không gian tưởng tượng mà trong đó mọi rào cản bị dẹp đi. Đây là điều mà Thánh Tôma Aquinô gọi là latitudo cordis, sự mở rộng của tâm hồn.

Những cuộc đối thoại như vậy đưa chúng ta đi xa hơn những trao đổi tiêu biểu của truyền thông xã hội, “s sôi ni trao đổi ý kiến trên các mng xã hi, thường da trên thông tin đại chúng vn không luôn luôn đáng tin cy. Nhng trao đổi này ch là nhng độc thoi đặt song song bên nhau. Chúng có th lôi cun s chú ý nào đó do âm ging sc bén và mnh bo ca chúng. Nhưng độc thoi không lôi cun được ai, và ni dung ca nó thường qui ngã và mâu thun” (FT số 200)

Chúng cũng hoàn toàn khác với diễn từ chính trị của đời sống công cộng và chính trị của chúng ta, nó khuyến khích sự bất tín về người khác và xem thường các quan điểm của họ. Lời Chúa đòi buộc chúng ta nói và lắng nghe làm sao để một không gian tưởng tượng bắt đầu mở ra mà trong đó con cái của một Thiên Chúa đang ở nhà với người khác và ở trong đời sống thần linh.

 

Chuyn ng: Lm. Phaolô Nguyn Minh Chính
T: osservatoreromano.va/it
L’Osservatore Romano, số 45, thứ Sáu, 6/11/2020, tr. 8-9.

Nguồn: gpquinhon.org