Hiểu lầm hay phỉ báng? – Những phản ứng về lễ khai mạc Thế vận hội Paris gây phẫn nộ
Giám mục Robert Barron, được biết đến ở Hoa Kỳ như là “giám mục của Internet và truyền thông xã hội”, trong Video đăng trên Facebook đã kêu gọi các tín hữu không được im lặng khi đức tin của chúng ta bị chế giễu. “Nước Pháp rõ ràng đã cảm thấy rằng họ cần phải giới thiệu văn hóa của mình và để làm điều đó, họ đã chế giễu một yếu tố trung tâm của Kitô giáo, khi Chúa Giêsu trong Bữa Tiệc Ly đã trao thân và máu mình, dự đoán cái chết trên thập tự giá của Ngài. Điều này đã được thể hiện một cách rất trơ trẽn. Pháp, đất nước được coi là con gái lớn của Giáo hội, nơi Thánh Thomas Aquinas đã giảng dạy, nơi Thánh Vincent de Paul đã sống… Pháp, nơi đã sinh ra Vua Thánh Louis IX và các nhà truyền giáo thánh thiện người Pháp, có văn hóa rất sâu sắc trong Kitô giáo – tôi đang nghĩ đến việc tôn trọng nhân quyền và tự do – đã cảm thấy rằng họ cần phải chế giễu đức tin Kitô giáo. Tôi muốn đặt một câu hỏi mà tất cả chúng ta đều biết câu trả lời.
Họ đã bao giờ dám chế giễu đạo Hồi theo cách tương tự chưa? Họ có công khai chế giễu một cảnh trong Kinh Koran không? Như tôi đã nói, chúng ta đều biết câu trả lời.
Điều thú vị là xã hội thế tục cực đoan, hậu hiện đại này có thể chỉ ra ai là kẻ thù của nó. Nó nói rõ ai là những người đó. Chúng ta phải tin họ. Chúng ta, những người Kitô hữu, những người Công giáo, không thể sợ hãi, chúng ta phải chống lại, phải lên tiếng!”
Trong số các nhà lãnh đạo giáo hội Hungary, cho đến nay chỉ có Tổng giám mục Bábel Balázs của Kalocsa đã lên tiếng về cảnh tượng gây phẫn nộ của sự kiện, người đã – tương tự như Giám mục Barron – so sánh sự chế giễu đạo Hồi với bài giảng trong thánh lễ ngày 28 tháng 7.
“Tại sao phải đưa sự báng bổ Thánh Thể vào một sự kiện thể thao, khi chính Đức Giáo hoàng cũng đã chúc mừng rằng đó sẽ là biểu tượng của hòa bình, tình bạn và sự đoàn kết? Và cần phải chế giễu? Điều này gây đau đớn lớn cho chúng ta. Họ không dám làm điều tương tự với người Hồi giáo, chế giễu những điều thánh thiêng của họ, bởi họ biết rằng họ sẽ bị giết như tại Charlie Hebdo, nếu họ làm điều đó.”
Theo tổng giám mục này, Kitô hữu không phải là những người trả thù, vì vậy họ bị chế giễu. Không chỉ các nhà lãnh đạo giáo hội đã lên tiếng về cảnh tượng châm biếm; công ty viễn thông và công nghệ Mỹ C Spire “kinh hoàng trước sự chế giễu Bữa Tiệc Ly”, do đó tẩy chay Thế vận hội, rút lại tất cả các quảng cáo liên quan đến sự kiện và chấm dứt mọi hợp tác với sự kiện thể thao quốc tế lớn nhất năm.
Tuy nhiên, cũng có những tiếng nói cho rằng đây là sự hiểu lầm, phản ứng thái quá, như của cha Lengyel Ervin, người đã bày tỏ ý kiến trên mạng xã hội. “Cảnh trong một chương trình của sự kiện bị số đông giải mã là sự chế giễu bức tranh ‘Bữa Tiệc Ly’ của Leonardo da Vinci và cùng với đó là sự thể hiện báng bổ Thánh lễ Công giáo – Kitô giáo. (…) Các cuộc chiến tôn giáo trong nửa thiên niên kỷ qua đã tạo ra ‘hội chứng pháo đài bị bao vây’ trong Giáo hội Công giáo. Hầu hết các trường hợp, khi chúng ta đối mặt với điều gì đó bất thường hoặc khó tiếp nhận, ‘hội chứng pháo đài bị bao vây’ bật lên như một công tắc điện, tức là chúng ta bắt đầu đặt mình vào vai trò của nạn nhân, chỉ trỏ và xác định kẻ thù thực sự hoặc tưởng tượng ra. Chúng ta dễ dàng bị cuốn vào sự khiêu khích, nhưng điều này chỉ chứng minh rằng đức tin của chúng ta nhỏ bé như thế nào vào việc Thiên Chúa là Chúa của cả thế giới, Giáo hội được xây dựng trên nền đá của Thánh Phêrô và vì thế ‘cửa địa ngục sẽ không thắng nổi nó’; chưa kể đến sự bất lực của chúng ta.”
Vị linh mục Công giáo cho rằng có những điều quan trọng hơn trong cuộc sống mà chúng ta có thể bị sốc. “Có rất nhiều vụ bê bối xung quanh chúng ta ngày nay: chiến tranh, nạn đói, bất công, bóc lột, tham nhũng, lạm dụng quyền lực cả ngoài và trong cộng đồng Kitô giáo. Những người gây ra bê bối đều có tên và họ, nhưng chúng ta thường cúi đầu và sự im lặng đầy châm biếm của chúng ta làm tăng và kéo dài nỗi đau khổ của người khác. Tất nhiên, dễ dàng hơn để phẫn nộ trước một lễ khai mạc Thế vận hội tầm thường hơn là giải quyết các vấn đề cụ thể của cuộc sống.”
Nhà thơ Hungary Kiss Judit Ágnes, người đoạt giải József Attila, đã viết trong bài đăng của mình rằng cô không hiểu tại sao các Kitô hữu lại bị xúc phạm. “…Tôi không quan tâm đến lễ khai mạc, chỉ không hiểu làm sao một Kitô hữu có thể bị xúc phạm. Không thể xúc phạm đến Chúa! Các Kitô hữu không có thời gian để bị xúc phạm, vì họ đang chăm sóc người đói, nâng đỡ người yếu đuối, hỗ trợ người yếu thế. Có lẽ các tôn giáo, các giáo phái Kitô giáo có thể bị xúc phạm. Nhưng điều đó không quan trọng, giống như rạp xiếc và cuộc thi đấu.”
Đáp lại sự phẫn nộ, các nhà tổ chức Thế vận hội đã xin lỗi. “Rõ ràng là chúng tôi không bao giờ có ý định tỏ ra thiếu tôn trọng bất kỳ nhóm tôn giáo nào. Ngược lại, Thomas Jolly [giám đốc nghệ thuật của lễ khai mạc] đã cố gắng ăn mừng sự khoan dung cộng đồng. Chúng tôi nghĩ rằng tham vọng này đã được thực hiện. Nếu chúng tôi xúc phạm ai, chúng tôi rất tiếc” – Anne Descamps, phát ngôn viên của Paris 2024, tuyên bố trong một cuộc họp báo.
Thomas Jolly phủ nhận việc lấy tác phẩm của Leonardo da Vinci làm cơ sở cho cảnh gây tranh cãi trong lễ khai mạc. “Không bao giờ có thể tìm thấy ý định chế giễu hoặc phỉ báng bất kỳ ai hoặc bất cứ điều gì trong công việc của tôi. Tôi đã lên kế hoạch cho một lễ kỷ niệm hòa giải. Một lễ kỷ niệm khẳng định các giá trị của nền cộng hòa của chúng ta, tự do, bình đẳng và bác ái.”
Ông cũng nói về tin đồn đã lan truyền trên mạng xã hội rằng ông thực sự muốn tái hiện lễ hội của các vị thần Hy Lạp, dựa trên bức tranh của họa sĩ Hà Lan Jan van Bijlert thế kỷ 17, không phải Bữa Tiệc Ly. “Tôi nghĩ rằng rất rõ ràng rằng Dionysus đã đến bàn ăn này. Ông ở đó vì trong thần thoại Hy Lạp, ông là vị thần của rượu vang và sự say sưa, điều này là một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất của Pháp, và ông cũng là cha của Sequana, nữ thần sông Seine. Ý tưởng là tái hiện một lễ hội ngoại giáo lớn, liên quan đến các vị thần trên núi Olympus.”
Tuyên bố của giám đốc nghệ thuật dường như là một sự chỉnh sửa sau, hơn là sự thật, với những gì mà Barbara Butch, DJ và nhà hoạt động đồng tính người Pháp đã đăng trên Instagram Stories khi tham gia cảnh này với bộ trang phục màu xanh.
“Ồ vâng, ồ vâng! Thánh Kinh đồng tính mới là đây!”– cô viết, chia sẻ cảnh tái hiện Bữa Tiệc Ly. Vài giờ sau, cô đã xóa bài đăng và gọi cảnh này là “lễ hội của các vị thần”, nhưng nhiều người đã chụp lại màn hình bài đăng gốc. Tuyên bố của phát ngôn viên Thế vận hội cũng bị mâu thuẫn bởi phát biểu của Drag Queen người Pháp được biết đến với tên Piche, người cũng tham gia cảnh này. Piche nói với truyền thông Pháp: “Nghệ thuật luôn gây tranh cãi. Chừng nào nó không khuấy động mọi người, thì với tôi đó không phải là nghệ thuật. Chúng tôi không chế giễu gì cả. Không ai mặc đồ như Chúa Giêsu, không ai bắt chước Ngài, cả về trang phục lẫn hành vi. Ý tưởng là đưa ra một góc nhìn mới về [Bữa Tiệc Ly]. Trong quá khứ, bàn của các tông đồ đã được miêu tả nhiều lần, và chưa ai từng bị sốc về điều đó. Nhưng khi nói đến người LGBTQ và drag, thì điều đó lại gây xúc động mạnh. Chúng tôi đã quen với điều đó. Mọi người bị ám ảnh về các vấn đề giới tính, điều này gây phẫn nộ cho những người bảo thủ.”
Lời xin lỗi dường như chỉ làm tăng thêm sự phẫn nộ của nhiều tín hữu, thay vì làm dịu bớt; giám mục Barron lại lên tiếng sau tuyên bố của các nhà tổ chức Thế vận hội, chỉ ra nhiều mâu thuẫn. “Tôi không có ý định nhắc lại chủ đề này, cho đến sáng nay. Tôi đã thấy ‘cái gọi là’ lời xin lỗi của ban tổ chức và tôi nghĩ rằng đó là tất cả, trừ lời xin lỗi. Một kiệt tác của sự giả dối thời thượng.
Tôi chỉ muốn nói một vài điều, vì nếu họ nghĩ rằng điều này sẽ làm nguôi ngoai các Kitô hữu, tôi khuyên họ nên suy nghĩ lại. Một vài điều họ đã nói: ‘Rõ ràng là chúng tôi không có ý thiếu tôn trọng bất kỳ nhóm tôn giáo nào.’ Hãy dừng lại ở đây! Vậy khi một nhóm drag queen rõ ràng bắt chước Bữa Tiệc Ly của Da Vinci một cách khiêu khích về tình dục, họ không nghĩ đó là sự thiếu tôn trọng? Bạn nghĩ rằng ai sẽ nghiêm túc với điều này?
Điều này cũng thú vị: ‘Chúng tôi đã cố gắng ăn mừng sự khoan dung cộng đồng’. Vâng, khoan dung – ngoại trừ với 2,6 tỷ Kitô hữu trên thế giới. Chúng tôi chào đón tất cả mọi người, chúng tôi khoan dung với tất cả trong sự đa dạng này, miễn là không ai chống lại hệ tư tưởng của chúng tôi, như 2,6 tỷ người này. Vì vậy, đừng nói với tôi về sự khoan dung và đa dạng… Hơn nữa: ‘chúng tôi nghĩ rằng sự nỗ lực này – lễ kỷ niệm khoan dung – đã thành hiện thực.’ Tôi tự hỏi chúng ta đang sống trên hành tinh nào nếu họ nghĩ rằng tất cả sự hài hòa và hòa bình này đã thành hiện thực với sự xúc phạm rõ ràng chống lại các Kitô hữu?
Cuối cùng, giọng điệu hơi kiêu ngạo này: ‘Nếu chúng tôi xúc phạm ai, chúng tôi rất tiếc.’ Nói cách khác: ‘Nếu bạn ngu ngốc và đơn giản đến mức bị xúc phạm bởi biểu hiện tuyệt vời của văn hóa Pháp này, thì chúng tôi rất tiếc.’ Các Kitô hữu bị xúc phạm vì điều này là xúc phạm. Nó cố tình xúc phạm. Vì vậy, xin đừng coi thường chúng tôi với nhận xét kiêu ngạo này rằng ‘nếu ai đó cảm thấy tồi tệ, chúng tôi rất tiếc.’ Nếu mọi người nghĩ rằng điều này sẽ làm nguôi ngoai toàn bộ cộng đồng Kitô hữu, những người bị xúc phạm bởi những gì đã xảy ra, tôi lại đề nghị họ suy nghĩ lại. Một lời xin lỗi thực sự sẽ như thế này: ‘Đây là một sai lầm, không bao giờ nên xảy ra, chúng tôi xin lỗi vì điều đó.’ Tôi không nghĩ rằng điều này sẽ làm các Kitô hữu lắng dịu, tôi nghĩ rằng chúng ta vẫn phải lên tiếng.”
Cùng lúc đó, trên mạng xã hội, một làn sóng phản đối đã bùng nổ, trong đó nhiều người đặt bức tranh Bữa Tiệc Ly của Da Vinci làm ảnh bìa trên Facebook của họ, thể hiện sự phẫn nộ trước lễ khai mạc Thế vận hội và sự kiên định vào đức tin của họ.
Tác giả bài viết Fekete Ági.
Dịch từ tiếng Hungary: Lm. Giuse Phạm Đình Ngọc SJ