Hai lần mỗi năm, để chuẩn bị cho lễ Giáng Sinh và Phục Sinh, vị giảng thuyết của Phủ Giáo hoàng sẽ giảng thuyết trước Đức Thánh cha và Giáo triều Roma. Vai trò này hiện do Cha Roberto Pasolini đảm nhiệm. Từng là một nhà nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo (AI), sau đó trở thành tu sĩ Dòng Phanxicô, Cha Pasolini được bổ nhiệm làm người Giảng thuyết Phủ Giáo hoàng vào tháng 11 năm 2024.

Cha kế nhiệm Cha Raniero Cantalamessa thuộc Dòng Capuchin sau một thời gian dài giữ vị trí này.

Với quyết tâm không để bị “chi phối” bởi vị trí cao trọng của mình, Cha chia sẻ với I.MEDIA về hành trình thiêng liêng của ngài, từ cuộc hoán cải trong tàu điện ngầm ở Milan đến tòa giảng tại Vatican. Trong kỷ nguyên kỹ thuật số, ngài khẳng định niềm vững tin rằng con người được “tự do để vẫn giữ mình là con người, hoặc trở nên như những cỗ máy.”

1. Trở về với Giáo Hội qua Tin mừng

I.MEDIA: Xin Cha chia sẻ về hành trình đức tin của Cha và lý do Cha chọn dâng mình cho Chúa trong đời sống tu trì?

Cha Roberto Pasolini: Câu chuyện của tôi là câu chuyện của một người đàn ông sinh tại Ý vào những năm 1970: một đất nước Công giáo, ít nhất là về mặt văn hóa. Tôi trải qua hành trình khai tâm đức tin như mọi đứa trẻ cùng tuổi.

Tuy nhiên, khoảng 15, 16 tuổi, tôi đã rời xa giáo xứ vì cảm thấy rằng tôi không tìm được trong cộng đồng Kitô giáo sự nâng đỡ và câu trả lời mà trái tim tôi đang tìm kiếm ở lứa tuổi đó.

Tôi không trở thành người vô thần, vì tôi tin rằng để trở thành người vô thần thậm chí cần nhiều niềm tin hơn là tin vào Thiên Chúa: lập trường vô thần rất mang tính trí tuệ, rất trừu tượng. Tôi có cách tiếp cận kiến thức rất khoa học, đó là lĩnh vực nghiên cứu của tôi: toán học, khoa học máy tính, trí tuệ nhân tạo — và tôi chủ yếu tìm kiếm một lời giải thích hợp lý cho mầu nhiệm sự sống.

Nhưng tôi cũng yêu âm nhạc, tiểu thuyết và sách, vì tôi cảm thấy rằng ý nghĩa của cuộc sống không thể bị thu hẹp duy nhất trong khoa học.

Sau nhiều năm thử nghiệm và tìm kiếm theo mọi hướng, khoảng 22 tuổi, tôi tình cờ bắt đầu đọc lại Tin Mừng trên tàu điện ngầm trên đường đến trường đại học. Tờ nhật báo tôi mua lúc đó có đính kèm bản văn Tin mừng theo Thánh Matthêu. Và thế là, một buổi sáng, do tình cờ hay do sự quan phòng, tôi bắt đầu đọc lại Tin Mừng.

Tôi đang trải qua một giai đoạn khó khăn, bởi vì người trẻ cảm nhận nỗi đau của cuộc sống rất mãnh liệt, và việc đọc bản văn này đã chạm đến trái tim tôi cách sâu xa.

2. Khám phá linh đạo Phanxicô

Việc trở lại bất ngờ với Tin mừng ấy có phải là một kinh nghiệm hoán cải ngay lập tức, hay là một hành trình nội tâm chậm rãi?

Cha Pasolini: Sau khám phá này, tôi quyết định đọc tất cả các sách Tin Mừng, rồi toàn bộ Kinh thánh. Điều đó đã khơi lại trong tôi ước muốn đến gần hơn với cộng đoàn Kitô giáo của mình. Nó vẫn là một cộng đồng rất nghèo, nhưng khi đó tôi đã có con mắt để nhận ra trong sự nghèo khó này mầu nhiệm của Đức Kitô đã chịu chết và sống lại.

Qua người nghèo, công việc thiện nguyện và phục vụ tha nhân, tôi đã trải qua ba năm để vui mừng tái khám phá hương vị của đời sống Kitô giáo, đến mức tự hỏi làm cách nào tôi có thể sống đời sống đó cách triệt để hơn.

Lúc đó tôi đang đính hôn, nhưng nhận ra rằng đó không còn là điều tôi muốn nữa. Tôi chia tay vị hôn thê của mình và bắt đầu tìm kiếm theo nhiều hướng cho đến một buổi tối, tôi khám phá ra các tác phẩm của Thánh Phanxicô Assisi. Tôi về nhà trong nước mắt, ngập tràn cảm xúc. Sau đó tôi đã tìm đến các tu sĩ Phanxicô ở Milan nơi tôi sinh sống.

Sau nhiều buổi gặp gỡ và một thời gian phân định, tôi đã xác tín. Tôi hoàn thành luận án về trí tuệ nhân tạo, rồi thông báo với các giáo sư rằng tôi sẽ bước vào đời sống tu trì. Tôi đã tìm thấy một ngôn ngữ, một Lời quan trọng hơn bất cứ điều gì tôi đã tìm kiếm cho đến lúc đó: một Lời mà đối với tôi như là ơn cứu độ cho thế giới, và tôi muốn dùng cả cuộc đời mình để cử hành và chia sẻ với người khác.

3. Giảng thuyết từ trái tim

Hành trình của Cha đã đưa Cha trở thành người giảng thuyết cho Đức Thánh cha và Giáo triều Roma. Ngày nay, Cha sống trách nhiệm thiêng liêng ấy như thế nào?

Cha Pasolini: Giảng thuyết vốn đã là một cam kết lớn lao. Một mặt, thế giới đang mong đợi Lời Chúa; mặt khác, luôn có nguy cơ truyền đạt Lời Chúa sai cách, quá gay gắt hoặc quá nhẹ nhàng.

Thách đố ngày nay là công bố mầu nhiệm Thiên Chúa theo cách vừa trung thành vừa sáng tạo, bám rễ sâu trong truyền thống nhưng đồng thời phải đối thoại với những cảm thức của thời đại. Đó là điều tôi cố gắng thực hiện, ngay cả khi đứng trước Đức Thánh cha và các Hồng y, mà không suy nghĩ quá nhiều về việc tôi đang trình bày trước các ngài.

Tôi cố gắng vẫn là chính mình. Đây là lời khuyên mà Đức Thánh cha Phanxicô dành cho tôi: Đừng để bản thân bị chi phối bởi vị trí; hãy tiếp tục làm những gì mà con đã được chọn để làm. Thường thì khi đạt đến một vị trí quan trọng, người ta thay đổi giọng điệu và mất đi sự tự nhiên của mình.

Ngược lại, tôi cố gắng không rơi vào cái bẫy đó, đồng thời chuẩn bị kỹ lưỡng hơn: tôi phải viết bài giảng của mình và sau đó gửi chúng đến Bộ Truyền thông, điều này đòi hỏi sự chặt chẽ hơn. Tôi cũng đọc các văn kiện của Đức Giáo hoàng nhiều hơn và lưu tâm đến các vấn đề xã hội hiện tại.

Theo tôi, điều quan trọng nhất đối với một nhà giảng thuyết không phải chỉ đơn thuần lặp lại thông tin một cách trau chuốt. Vả lại, trí tuệ nhân tạo sẽ sớm có thể làm được điều đó: ChatGPT sẽ có thể soạn ra những bài giảng rất hay! Điều thật sự quan trọng là để những lời đó đi qua trái tim mình, nói những lời đó như thể bạn đang nói trước hết với chính mình và những cảm nhận riêng của mình vậy.

4. AI có thể giúp chúng ta tái khám phá bản thân

Viễn cảnh AI cuối cùng sẽ thay thế giao tiếp của con người có đáng sợ không?

Cha Pasolini: Tôi tin rằng trí tuệ nhân tạo sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về điều gì làm cho chúng ta là con người, cái gì đó thật nhỏ bé mà chỉ chúng ta mới có thể làm được, và lại là điều mà chúng ta thường không làm.

Chúng ta thường dành cả ngày để thực hiện một loạt các công việc mà một máy tính cũng có thể làm cách dễ dàng, và chúng ta chỉ đặt vào đó 1% nhân tính thực sự của mình - tức là cảm xúc của chúng ta, những gì chúng ta cảm nhận sâu xa.

Tôi tin rằng nếu tất cả chúng ta đều mệt mỏi như thế, đó là vì chúng ta đã sống phần nào giống như máy tính: Chúng ta làm quá nhiều việc, cái này nối tiếp cái kia, mà không thực sự hiện diện trong những gì chúng ta đang làm. Chúng ta hành động vì chúng ta phải hành động. Chẳng bao lâu nữa, phần lớn mọi công việc đều có thể được thực hiện bởi một máy tính sẽ buộc chúng ta phải tự hỏi: Hôm nay, chúng ta chọn đặt trái tim và tình yêu của mình vào đâu?

Trí tuệ nhân tạo có thể khiến chúng ta choáng ngợp hơn nữa nếu chúng ta không cẩn thận. Nhưng nếu ngược lại, chúng ta thể hiện một chút trí tuệ tinh thần, chúng ta có thể cho phép mình tự do giao phó một loạt những công việc mà máy tính có thể làm cho chúng ta — và cho mình tự do để thực sự đặt cảm xúc, tình yêu thương và sự quan tâm đến người khác vào những gì chúng ta làm.

Để tôi đưa ra một ví dụ: ngày nay, trí tuệ nhân tạo có thể viết một văn bản quan trọng, và như vậy cũng chẳng sao. Điều mấu chốt là nếu tôi phải đọc văn bản này trước mọi người, thì tôi có thể biến nó thành một hành vi của con người. Tôi có thể nhìn vào mắt mọi người và quyết định nhấn mạnh ở đâu.

Vì vậy, chúng ta luôn tự do: tự do để vẫn là con người hoặc trở nên như những cỗ máy. Chúng ta phải “quan tâm” đến những gì đang đến, nhưng không “sợ hãi”; bởi vì sợ hãi không bao giờ dẫn chúng ta đi đúng hướng.

5. Tự do lựa chọn như một người bên ngoài

Với các bài giảng Mùa Vọng và Mùa Chay của Cha tại Vatican, Cha có được tự do chọn chủ đề không?

Cha Pasolini: Có chứ. Gần đây tôi đã gặp Đức Thánh cha Lêô XIV và hỏi xem ngài có chỉ dẫn nào không, và ngài cho tôi được tự do lựa chọn các chủ đề. Đây chính là một phần trong thừa tác vụ của người giảng thuyết của Phủ Giáo hoàng: được tự do lựa chọn những chủ đề, tùy theo cảm thức riêng của mình, có thể quan trọng đối với Đức Thánh cha và các Hồng y.

Đây là lý do tại sao người giảng thuyết không thuộc về phẩm trật Giáo hội. Ngài đến từ bên ngoài, hơi giống như một nghệ sĩ tự do tại triều đình. Ngài không đến để làm mọi người cười, mà để làm cho mọi người suy nghĩ, đưa ra một bài suy niệm trước khi rời đi.

6. Đức Thánh cha Lêô XIV: một người lắng nghe và củng cố

Trong cuộc gặp gỡ với Đức Thánh cha Lêô XIV, Cha đã cảm nhận được điều gì về phong cách cá nhân và thiêng liêng của ngài?

Cha Pasolini: Điều tôi nhận thấy rõ nhất là ngài là một người rất lắng nghe. Ngài dành rất nhiều thời gian cho tôi; ngài muốn biết về tôi. Tôi tin rằng ngài đang trong giai đoạn lắng nghe Giáo hội cách sâu sắc. Ngài không đưa ra các quyết định vội vàng; ngài không làm mọi việc cách hấp tấp, bởi vì ngài muốn trước tiên lắng nghe thật kỹ, và điều đó theo tôi là một dấu hiệu của trí tuệ lớn lao từ phía ngài.

Nhất là vì ngài đến sau Đức Thánh cha Phanxicô, người đã khuấy động rất nhiều sự phấn khởi trong Giáo hội: một vị Giáo hoàng với đặc sủng, rất mạnh mẽ. Giờ đây chúng ta cần thời gian để những gợi hứng tinh thần của triều đại giáo hoàng trước lắng đọng lại, để chúng ta có thể bình tâm phân định hướng đi cho tương lai.

Tôi nghĩ Đức Thánh cha Lêô XIV trên hết muốn ngăn chặn sự phân cực hiện diện trong thế giới và cả trong Giáo Hội, tiếp tục xé rách và phá vỡ cấu trúc của cộng đoàn Kitô giáo. Ngài muốn quy tụ dân Kitô giáo, tránh tình trạng luôn có hai phe đối nghịch với nhau.

7. Tiếp nối Đức Thánh cha Phanxicô

Theo Cha, những vấn đề hoặc những điều cấp bách nào cần được đưa ra để kéo sự chú ý của Giáo triều Roma ngày nay?

Cha Pasolini: Tôi tin rằng vấn đề đầu tiên chính là mối bận tâm mà Đức Thánh cha Lêô đã mang trong lòng: tránh những chia rẽ nội bộ trong Giáo hội. Điểm quan trọng khác, mà Đức Thánh cha Phanxicô đã nhấn mạnh trong Thông điệp Fratelli tutti, đó là trách nhiệm phục vụ thế giới của Giáo Hội.

Nhiệm vụ của Giáo Hội ngày nay là giữ vững sự trung thành với bản thân, gìn giữ căn tính của mình, nhưng không tìm cách để được công nhận hoặc áp đặt bằng mọi giá. Giáo hội nên bớt quy chiếu về bản thân hơn, ít bận tâm về chính mình hơn, và tập trung hơn vào thế giới. Giáo Hội không nên bận tâm đến việc bảo vệ các vị trí hoặc đặc quyền của mình. Khi tình hình khó khăn, điều cần thiết không phải là co cụm vào mình, mà là quan tâm đến người khác, như một vị lương y làm.

8. Các chủ đề thiết yếu cho ngày nay

Cha đã lên kế hoạch cho chủ đề các bài giảng mùa Vọng chưa?

Cha Pasolini: Tôi muốn làm việc với chủ đề chờ đợi, vốn là điểm đặc trưng của mùa Vọng: chờ đợi không phải là thời gian của sự trì trệ hay bất động, mà là thời gian của trí tuệ thiêng liêng và cần mẫn.

Chúng ta đang sống trong thời đại của sự chuyển đổi sâu sắc, kể cả trên bình diện Giáo hội, và sẽ cần thời gian để khuôn mặt của Giáo hội ngày mai xuất hiện. Do đó, tôi muốn xây dựng ba bài suy niệm giúp chúng ta diễn giải lại việc chờ đợi như một thời gian của hy vọng.

Vì chúng ta đang đi đến cuối Năm thánh, chủ đề có thể là điều gì đó như là “Những người gìn giữ hy vọng”. Sau thời gian chúng ta đã làm sống lại niềm hy vọng Kitô giáo, giờ đây chúng ta phải có lòng vững tin. Chúng ta phải biết cách chờ đợi, không phải thụ động trong sự mong đợi Thiên Chúa ban ân sủng của Ngài từ trời xuống, nhưng trong sự mong đợi chủ động và đầy tin tưởng.

Nếu Cha phải giảng thuyết không phải trước Giáo triều Roma, mà trước một nhóm người trẻ vô thần, những lời đầu tiên của Cha sẽ là gì?

Cha Pasolini: Những lời đầu tiên có thể là lời chúc bình an, nhưng tôi sẽ không nói theo kiểu tôn giáo. Tôi sẽ cố gắng tìm một cách diễn đạt để truyền tải đến họ niềm vui được gặp gỡ họ và đứng trước họ trong thái độ đối thoại.

Tôi đã có những kinh nghiệm đối thoại với người không tin, và đối với tôi, điều quan trọng nhất là không bao giờ đưa ra câu trả lời cho những câu hỏi mà tôi cho rằng họ đang tự hỏi chính họ, mà là tìm cách hiểu những câu hỏi thật sự của họ là gì, những câu hỏi sâu xa mà họ mang trong lòng.

Tri Khoan

Chuyển ngữ từ: aleteia