Vấn đề trầm cảm của giới trẻ hiện nay như thế nào?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ trầm cảm ở trẻ từ 10 – 14 tuổi là 1,4%, nhóm 15 – 19 tuổi lên tới 3,5%. Dạng rối loạn cảm xúc phổ biến này khiến người bệnh buồn bã kéo dài, mất hứng thú với cuộc sống, mệt mỏi, khó tập trung và tuyệt vọng. (1)

Nghiên cứu của Daly, dựa trên dữ liệu từ Khảo sát Quốc gia về Sử dụng Ma túy và Sức khỏe (NSDUH), Mỹ, cho thấy tỷ lệ thanh thiếu niên từ 12 – 17 tuổi mắc trầm cảm đã tăng từ 8,1% (năm 2009) lên 15,8% (năm 2019). Sự gia tăng này không chỉ xảy ra tại Mỹ, còn phản ánh vấn nạn trầm cảm ở giới trẻ hiện nay trên toàn cầu.

Số liệu cũng chỉ ra sự khác biệt rõ rệt giữa nam và nữ. Nữ giới có tỷ lệ trầm cảm tăng mạnh (12%) so với nam giới (3,7%), các nghiên cứu đã được ghi nhận nhưng chưa giải thích được lý do cụ thể. Ngoài ra, tỉ lệ trầm cảm ở giới trẻ cũng gia tăng khác nhau ở các nhóm dân tộc, với mức tăng thấp nhất ở thanh thiếu niên da đen (4,1%), cao nhất ở người gốc Tây Ban Nha (9,7%). Các nhóm thiểu số thường ít được tiếp cận điều trị do bất bình đẳng xã hội và phân biệt đối xử. (2)

Tại Việt Nam, các nghiên cứu gần đây cho thấy tình trạng này cũng ở mức đáng báo động. Ở Cần Thơ, có đến 22,8% thanh thiếu niên có triệu chứng trầm cảm, 26,3% có ý định tự tử. Ở Hà Nội, tỷ lệ nữ sinh trung học có ý định tự tử là 21,4%, cao hơn nhiều so với nam sinh (7,9%). Những yếu tố như bạo lực, bắt nạt, thiếu quan tâm từ gia đình thường là nguyên nhân chính khiến tỷ lệ này gia tăng. (3)

Bệnh trầm cảm của giới trẻ nguy hiểm ra sao?

Trầm cảm của giới trẻ để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng trên các khía cạnh khác nhau trong cuộc sống, gồm tinh thần, mối quan hệ cá nhân và cả tương lai:

1. Ảnh hưởng tinh thần

Giới trẻ bị trầm cảm thường xuyên rơi vào trạng thái buồn bã, tẻ nhạt, thậm chí cảm thấy cuộc sống vô nghĩa. Họ phải đối mặt với lo âu, căng thẳng, cảm giác tự ti, điều này làm tăng nguy cơ muốn tự tử.

Theo thống kê của WHO, mỗi năm có khoảng 726.000 người tự tử và số khác muốn tự tử, khiến đây trở thành nguyên nhân gây tử vong đứng thứ ba ở độ tuổi 15 – 29 trên toàn cầu vào năm 2021. Tình trạng này là hồi chuông cảnh báo về mức độ nguy hiểm của trầm cảm nếu không được can thiệp kịp thời.

2. Ảnh hưởng mối quan hệ cá nhân

Trầm cảm làm suy giảm khả năng giao tiếp, kết nối với gia đình, bạn bè và xã hội. Vấn đề trầm cảm của giới trẻ khiến người bệnh có xu hướng thu mình, cảm thấy bị cô lập, khó chia sẻ cảm xúc. Hệ quả là các mối quan hệ cá nhân dần rạn nứt, gây xung đột, mất lòng tin và cảm giác bị bỏ rơi. Sự thiếu kết nối này làm bệnh trầm trọng hơn, khiến trạng thái cô đơn, lạc lõng không thể chấm dứt.

3. Ảnh hưởng đến tương lai

Bệnh trầm cảm của giới trẻ hiện nay tác động tiêu cực đến quá trình học tập, phát triển nghề nghiệp. Họ thường mất tập trung, giảm khả năng tiếp thu kiến thức, thiếu động lực để đạt được mục tiêu. Những hệ quả này sẽ làm giảm cơ hội thành công trong học tập, công việc, thậm chí dẫn đến thất nghiệp, khó thích nghi với môi trường làm việc.

Trong trường hợp nghiêm trọng, trầm cảm còn khiến nhiều người trẻ bỏ học, từ bỏ ước mơ, chọn lối sống tiêu cực, ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển cá nhân.

Trầm cảm của giới trẻ là một vấn đề đáng báo động, đòi hỏi sự quan tâm, thấu hiểu và hỗ trợ kịp thời từ gia đình, nhà trường và cộng đồng. Chỉ khi cùng nhau đồng hành, chúng ta mới có thể giúp giới trẻ vượt qua khó khăn, khơi dậy hy vọng và hướng đến tương lai tích cực hơn.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các rối loạn tâm thần không được điều trị là gánh nặng lớn, chiếm 13% tổng số bệnh tật toàn thế giới. Trong đó, trầm cảm là nguyên nhân đứng thứ ba, góp 4,3% vào tổng gánh nặng này. Dự báo đến năm 2030, trầm cảm sẽ là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật toàn cầu.

Trầm cảm xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố, dưới đây là các lý do gây bệnh phổ biến:

1. Yếu tố di truyền gây ra

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ em có cha mẹ mắc trầm cảm có nguy cơ bị bệnh cao gấp 3 – 4 lần. Đặc biệt, yếu tố di truyền ảnh hưởng mạnh khi trầm cảm khởi phát từ thời thơ ấu, tuổi vị thành niên.

Các nghiên cứu về cặp song sinh cũng cho thấy, di truyền chiếm khoảng 40% nguy cơ mắc bệnh, nhất là trong giai đoạn từ 12 – 15 tuổi, thời điểm mà giới trẻ bắt đầu tự chủ trong việc lựa chọn môi trường sống và học tập.

Ngoài ra, các gen như BDNF (yếu tố dinh dưỡng thần kinh có nguồn gốc từ não) cùng những gen liên quan đến con đường chuyển hóa tryptophan đã được xác định góp phần gây trầm cảm. Một số biến thể gen như rs6265 BDNF (A) liên quan mật thiết với chứng trầm cảm nặng.

2. Mạng xã hội

Môi trường sống thường định hình sức khỏe tâm thần, đặc biệt là ở giới trẻ. Sự bùng nổ của mạng xã hội mang lại nhiều lợi ích như kết nối, chia sẻ, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều tác hại.

Thanh thiếu niên dành quá nhiều thời gian trên mạng thường gặp phải tình trạng mất ngủ, bị bắt nạt trực tuyến hoặc chịu áp lực từ những kỳ vọng không thực tế. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng dùng mạng xã hội vào ban đêm sẽ làm tăng mức độ trầm cảm, gây rối loạn giấc ngủ.

3. Bị chấn thương về tâm lý

Chấn thương tâm lý trong thời thơ ấu là nguyên nhân phổ biến dẫn đến trầm cảm ở tuổi trưởng thành. Trẻ bị lạm dụng thể chất, tình cảm, tình dục, mất người thân sẽ để lại tổn thương lâu dài. Các nghiên cứu cho thấy, những trẻ em sống trong gia đình bất ổn, chứng kiến các sự kiện đau thương thường tự ti, khó kiểm soát cảm xúc, dễ rơi vào trạng thái trầm cảm.

Chấn thương tâm lý không những ảnh hưởng đến hành vi, còn ảnh hưởng đến cách trẻ đối mặt với áp lực. Nếu không được can thiệp sớm, những tổn thương này sẽ gây ra các vấn đề sức khỏe tâm thần kéo dài đến tuổi trưởng thành, gồm cả rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).

4. Ảnh hưởng từ việc học hành

Áp lực học tập là một trong những nguyên nhân chính gây trầm cảm ở giới trẻ. Sinh viên, học sinh thường đối mặt với căng thẳng từ kỳ thi, bài tập, kỳ vọng về thành tích. Một nghiên cứu cho thấy, tại Mỹ, 15,6% sinh viên đại học mắc triệu chứng trầm cảm, trong khi tại Trung Quốc, con số này lên tới 24,71%.

Ngoài áp lực học tập, giới trẻ mắc bệnh trầm cảm còn do sự tuyệt vọng, lo âu, áp đặt thành tích từ bố mẹ gây nên căng thẳng lâu dài. Nhiều sinh viên cảm thấy bi quan về tương lai, mất động lực, không thể cân bằng giữa việc học và cuộc sống.

5. Trẻ bị bạo lực học đường

Bạo lực học đường là vấn đề cần lên án, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý của thanh thiếu niên. Theo thống kê, khoảng 20% học sinh từ 12 – 18 tuổi từng bị bắt nạt, từ lan truyền tin đồn sai sự thật, chế giễu, tẩy chay đến hành hung, phá hoại tài sản. Những hành vi này gây tổn thương tâm lý, làm não bộ không thể phát triển bình thường.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng những thanh thiếu niên bị bắt nạt thường có nguy cơ mắc các chứng trầm cảm, lo âu cao. Nếu không được hỗ trợ kịp thời, những tổn thương này có thể để lại hậu quả lâu dài, hạn chế khả năng giao tiếp và hòa nhập xã hội.

6. Thay đổi về sinh lý

Thay đổi sinh lý trong giai đoạn dậy thì là nguyên nhân phổ biến dẫn đến trầm cảm ở giới trẻ. Mất cân bằng hormone, hóa chất trong não có thể gây ra những thay đổi lớn về tâm trạng. Ngoài ra, các bệnh lý mãn tính như tiểu đường, ung thư, rối loạn viêm ruột cũng thuộc yếu tố gây nên trầm cảm của giới trẻ.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chứng viêm mãn tính, rối loạn trong hệ vi sinh đường ruột ảnh hưởng đến não bộ, cảm xúc, làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần.

7. Mất phương hướng cuộc sống

Giai đoạn chuyển tiếp từ thanh thiếu niên sang trưởng thành là thời điểm nhiều bạn trẻ dễ rơi vào trạng thái mất phương hướng, không xác định được mục tiêu, ý nghĩa cuộc sống. Hoang mang về tương lai, áp lực xã hội, kỳ vọng cá nhân khiến họ cảm thấy bế tắc, không thể định hướng phát triển bản thân.

Bên cạnh đó, thiếu sự hỗ trợ xã hội từ gia đình, bạn bè, cộng đồng càng làm gia tăng cảm giác cô lập. Khi không tìm được ai để chia sẻ, đồng hành, nhiều người dần rơi vào trạng thái tuyệt vọng, mất kết nối với thế giới xung quanh. Nếu không được quan tâm, can thiệp kịp thời, tình trạng này sẽ tiến triển thành trầm cảm nặng, thậm chí dẫn đến các hành vi tự hủy hoại, tử vong.

Các dấu hiệu thường gặp trầm cảm ở giới trẻ

Bệnh trầm cảm ở giới trẻ cần được quan tâm bởi có nhiều biểu hiện rõ ràng, ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày:

1. Biểu hiện về mặt cảm xúc

Người trẻ bị trầm cảm thường có biểu hiện buồn bã, chán nản, vô vọng kéo dài, đôi khi không rõ lý do. Họ dễ cảm thấy tuyệt vọng, mất niềm tin vào bản thân và tương lai, thậm chí nhìn nhận cuộc sống đầy tiêu cực.

Người bệnh có xu hướng tự ti, luôn dằn vặt bản thân, cho rằng mình vô dụng, kém cỏi, không xứng đáng được yêu thương. Tâm trạng dễ cáu gắt, nóng nảy trước những vấn đề nhỏ nhặt. Bên cạnh đó, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày, kể cả những sở thích cá nhân, các mối quan hệ xã hội, là dấu hiệu quan trọng cần chú ý.

2. Biển hiện về thể chất

Trầm cảm của giới trẻ không chỉ tác động đến tinh thần, còn khiến sức khỏe chung bị ảnh hưởng. Một trong những dấu hiệu phổ biến là cảm giác mệt mỏi kéo dài, dù không vận động nhiều.

Rối loạn giấc ngủ cũng là một triệu chứng điển hình, người bệnh thường khó ngủ, ngủ không sâu giấc hoặc ngủ quá nhiều. Ngoài ra, bệnh ảnh hưởng đến thói quen ăn uống, khiến một số người ăn uống mất kiểm soát, trong khi số khác lại biếng ăn, sụt cân nghiêm trọng.

Các cơn đau không rõ nguyên nhân như đau đầu, đau cơ, đau bụng hoặc các vấn đề tiêu hóa cũng xuất hiện thường xuyên. Giảm khả năng tập trung, hay quên, khó đưa ra quyết định cũng là những dấu hiệu dễ thấy khi mắc bệnh.

3. Hành vi tiêu cực

Người trẻ mắc trầm cảm thường có những thay đổi rõ rệt trong hành vi và lối sống. Họ có xu hướng thu mình, tránh né giao tiếp, dần rời xa bạn bè, gia đình và các hoạt động yêu thích trước đây.

Nhiều trường hợp đã tìm đến các chất kích thích như rượu, thuốc lá để tạm thời quên đi cảm giác tiêu cực. Học tập, công việc cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng do mất động lực, thiếu tập trung và giảm hiệu suất.

Đáng lo ngại nhất, một số người có thể xuất hiện ý nghĩ, hành vi tự làm hại bản thân, thậm chí tự tử nếu không nhận được hỗ trợ kịp thời.

Tùy theo mức độ, điều trị có thể bao gồm liệu pháp tâm lý, thay đổi lối sống, hỗ trợ từ gia đình, can thiệp y khoa. Với trường hợp nghiêm trọng, cần nhập viện, điều trị ngoại trú để đảm bảo an toàn.

Dưới đây là những giải pháp giúp giới trẻ vượt qua trầm cảm hiệu quả:

1. Hỗ trợ từ gia đình

Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ hồi phục. Sự quan tâm, thấu hiểu, hỗ trợ từ người thân giúp người bệnh cảm thấy an toàn, được yêu thương.

• Cha mẹ cần kiên nhẫn lắng nghe, tạo không gian để con bày tỏ cảm xúc mà không sợ bị chỉ trích.
• Động viên ngay cả những bước tiến nhỏ để giúp con xây dựng lòng tự tin.
• Hướng dẫn con kết nối với những người tích cực, tránh xa những mối quan hệ độc hại có thể làm chứng trầm cảm trầm trọng hơn.
• Khuyến khích tham gia các hoạt động thể chất, thể thao hoặc nghệ thuật để giúp con duy trì năng lượng tích cực.
• Nếu con cảm thấy quá tải, hãy khuyến khích tìm đến những người đáng tin như thầy cô, chuyên gia tâm lý, người thân.
• Giúp định hình mục tiêu, đặt kỳ vọng thực tế, nói cho con hiểu rằng không ai hoàn hảo, thất bại là một phần của cuộc sống, nhằm giảm áp lực không cần thiết.
• Hỗ trợ con lên kế hoạch cho các hoạt động hàng ngày để hình thành thói quen, giảm lo âu.

2. Tham gia các hoạt động xã hội

Hoạt động xã hội giúp giới trẻ tránh cảm giác cô đơn, bị cô lập, hai yếu tố có thể làm trầm cảm trở nên nghiêm trọng hơn. Cho con tham gia câu lạc bộ, đội thể thao, nhóm cộng đồng giúp xây dựng các mối quan hệ lành mạnh, tạo cơ hội phát triển kỹ năng, nâng cao sự tự tin, tăng động lực vượt qua khó khăn.

Duy trì lịch trình ổn định thông qua các hoạt động này giúp người trẻ có kế hoạch cụ thể, hạn chế thời gian suy nghĩ tiêu cực. Bên cạnh đó, vận động thường xuyên như thể thao, khiêu vũ, yoga kích thích sản xuất endorphin, giúp giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng. Quan trọng hơn, khi người bệnh trở thành một phần của nhóm, cộng đồng mang đến cảm giác thuộc về, giúp họ cảm thấy được thấu hiểu, chấp nhận, giảm bớt sự bất an.

3. Thay đổi lối sống

Thay đổi lối sống giúp cải thiện sức khỏe tâm thần, hỗ trợ hiệu quả trong điều trị trầm cảm của giới trẻ. Trước hết, cần tuân thủ kế hoạch điều trị theo chỉ định của bác sĩ, gồm dùng thuốc, tham gia liệu pháp tâm lý kiên trì, làm đúng hướng dẫn.

Bên cạnh đó, duy trì sức khỏe thể chất là yếu tố then chốt giúp cân bằng tâm trạng. Cho con ăn các thực phẩm như trái cây, rau xanh, thịt nạc, ngũ cốc nguyên hạt; tập thể dục thường xuyên ít nhất 30 – 45 phút mỗi ngày; ngủ đủ 7 – 9 tiếng mỗi đêm giúp cơ thể ổn định, tinh thần vững vàng hơn.

Hạn chế dùng thiết bị điện tử, nhất là mạng xã hội, giúp giảm bớt áp lực, tránh so sánh tiêu cực với người khác. Đồng thời, không dùng các chất kích thích như rượu, thuốc lá, vì chúng có thể làm chứng trầm cảm nặng hơn.

Bố mẹ, người thân có thể giúp con lập kế hoạch, lên danh sách công việc giúp duy trì sự ngăn nắp, giảm căng thẳng, tạo cảm giác kiểm soát tốt hơn. Ngoài ra, khuyến khích con tập thiền, yoga hoặc viết nhật ký để quản lý cảm xúc và giải tỏa tâm trạng.

Ngoài ra, nếu con bạn là nữ từ 18 tuổi trở lên, có thể bổ sung các dưỡng chất như Lepidium Meyenii để hỗ trợ sức khỏe tâm thần. Loại thảo dược quý này sinh trưởng trên dãy Andes ở độ cao hơn 4.000 mét, chứa nhiều sterols, amino axit, glucosinat, alkaloid, axit béo và chất xơ,… có tác dụng tăng cường sức khỏe, hỗ trợ cân bằng nội tiết, giúp duy trì vẻ đẹp tự nhiên.

4. Tâm lý trị liệu

Liệu pháp tâm lý là phương pháp điều trị quan trọng giúp người trẻ nhận diện, kiểm soát cảm xúc tiêu cực. Hai liệu pháp hiệu quả trong điều trị trầm cảm của giới trẻ gồm:

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) giúp người bệnh xác định, thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, đồng thời xây dựng cách phản ứng tích cực với các tác nhân gây căng thẳng.
• Liệu pháp tâm lý giao tiếp (IPT) tập trung vào việc cải thiện các mối quan hệ xã hội, quản lý các thay đổi trong cuộc sống như ly hôn của cha mẹ, xung đột với bạn bè.

Ngoài ra, các liệu pháp khác như liệu pháp gia đình, hành vi biện chứng (DBT) cũng được áp dụng trong một số trường hợp. Các buổi trị liệu thường kéo dài từ 30 – 60 phút mỗi tuần, có thể thực hiện trực tiếp hoặc trực tuyến.

Những câu hỏi thường gặp về bệnh

Dưới đây là những câu hỏi thường gặp về trầm cảm tiêu cực ở giới trẻ, giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng này:

1. Trầm cảm ở giới trẻ có phổ biến không?

Trầm cảm ở giới trẻ là một vấn đề phổ biến, ngày càng gia tăng. Theo thống kê, tỷ lệ trầm cảm ở giới trẻ khoảng 3% trẻ em, thanh thiếu niên từ 3 – 17 tuổi, trẻ vị thành niên thuộc nhóm nguy cơ cao.

Đặc biệt, cứ 5 thanh thiếu niên thì có 1 người được chẩn đoán mắc trầm cảm nặng, trong khi nhiều trường hợp khác chưa được phát hiện. Ở những trẻ mắc bệnh mãn tính như tiểu đường, động kinh, đau mãn tính, hen suyễn, tỷ lệ trầm cảm còn cao hơn nhiều.

Dữ liệu từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh, Mỹ (CDC) năm 2023 cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề, cụ thể, có đến 40% học sinh trải qua cảm giác buồn bã, tuyệt vọng kéo dài, 20% nghiêm túc suy nghĩ về việc tự tử, gần 9% đã cố gắng tự tử.

Những con số này phản ánh áp lực nặng nề mà nhiều thanh thiếu niên đang phải đối mặt, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận diện sớm, can thiệp kịp thời để bảo vệ sức khỏe tâm thần cho thế hệ trẻ.

2. Khi nào cần tìm đến bác sĩ tâm lý?

Người bệnh và người thân nên tìm đến bác sĩ tâm lý nếu các triệu chứng trầm cảm kéo dài, ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày hoặc xuất hiện dấu hiệu nguy hiểm như suy nghĩ tự tử. (4)

Cha mẹ có thể bắt đầu bằng cách trao đổi với bác sĩ gia đình, bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên gia tâm lý để hỗ trợ con. Đa phần, trầm cảm có thể được điều trị ngoại trú thông qua tâm lý trị liệu, uống thuốc hoặc kết hợp cả hai. Điều quan trọng là người bệnh cần được thăm khám tại cơ sở y tế có chuyên môn cao, nơi có thể đánh giá chính xác mức độ trầm cảm, xây dựng phác đồ trị bệnh phù hợp.

Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, đội ngũ bác sĩ, chuyên gia đầu ngành với trình độ chuyên môn cao, làm việc tận tâm sẽ chẩn đoán, điều trị hiệu quả, tư vấn chăm sóc sức khỏe toàn diện. Đội ngũ nhân viên cũng sẵn sàng hỗ trợ, hướng dẫn, cung cấp thông tin cần thiết, giúp người bệnh và người nhà an tâm trong suốt quá trình điều trị trầm cảm của giới trẻ.

3. Làm sao để hỗ trợ một người trẻ bị trầm cảm?

Để hỗ trợ người trẻ bị trầm cảm, người thân cần bắt đầu bằng việc lắng nghe, thấu hiểu mà không phán xét, đồng thời tạo môi trường tích cực để họ cảm thấy an toàn. Khuyến khích họ chấp nhận, phối hợp trị liệu tâm lý, giải thích rằng điều này không phải là biểu hiện của sự yếu đuối. Động viên họ tham gia các hoạt động tích cực như tập thể dục, viết nhật ký, tham gia các nhóm hỗ trợ hữu ích.

Ngoài ra, cần quan sát các dấu hiệu nguy hiểm như hành vi tự làm hại bản thân hoặc tự tử. Trong trường hợp này, hãy liên hệ ngay với bác sĩ để can thiệp kịp thời.

Nhận diện sớm nguyên nhân trầm cảm của giới trẻ giúp tăng cơ hội khỏi bệnh, ngăn chặn những hậu quả tiêu cực về lâu dài. Để bảo vệ sức khỏe tâm thần cho thế hệ trẻ, cần có sự quan tâm đúng mức từ gia đình, nhà trường và cộng đồng, kết hợp với những biện pháp hỗ trợ phù hợp. Nếu đang gặp dấu hiệu trầm cảm, hãy tìm đến sự giúp đỡ cần thiết để lấy lại sự cân bằng và hạnh phúc trong cuộc sống.

Tham vấn y khoa: DS. ĐỖ XUÂN HÒA

https://ecopharma.com.vn/